Οι Μεγαλιθικοί Ναοί ĦAĠAR QIM και L-IMNAJDRA στην Μάλτα και ο αστρονομικός προσανατολισμός τους [3600 - 3200 π.Χ.]

 

Οι Μεγαλιθικοί Ναοί ĦAĠAR QIM και L-IMNAJDRA στην Μάλτα και ο αστρονομικός προσανατολισμός τους. Μάρτυρες ενός υψηλού μεσογειακού πολιτισμού της Νεολιθικής περιόδου (3600 - 3200 π.Χ.).

Εισαγωγή

Με το παρόν άρθρο ταξιδεύουμε στην πιο μικρή χώρα της Ευρωπαϊκής Ευρώπης, την Μάλτα, ένα μικρό και πυκνοκατοικημένο νησιωτικό κράτος, που αποτελείται από ένα αρχιπέλαγος επτά νησιών στο μέσο κυριολεκτικά της Μεσογείου. Στα δυο μεγαλύτερα νησιά της Μάλτας (Malta, Gozo) έχουν βρεθεί 6 τοποθεσίες με μεγαλιθικά μνημειακά οικοδομήματα που χρονολογούνται την 4η χιλιετία π.Χ. Αντικείμενο μελέτης μας αποτελούν 2 από αυτές τις τοποθεσίες, το ĦAĠAR QIM και το γειτονικό του L-IMNAJDRA.

Οι θέσεις στα νησιά MALTA και GOZO όπου έχουν βρεθεί μεγαλιθικά οικοδομήματα.

Η χώρα της Μάλτας

Η θέση της Μάλτας σε σχέση με την Ευρώπη.

Η Μάλτα είναι μια καθαρά νησιωτική χώρα στο μέσο του πελάγους. Βρίσκεται νότια της Σικελίας, η οποία αποτελεί και την πιο κοντινή της στεριά, ανατολικά της Τυνησίας και βόρεια της Λιβύης. 

Η θέση της Μάλτας (πινέζα) στο μέσον του πελάγους.

Οι επίσημες γλώσσες της χώρας είναι τα μαλτέζικα και τα αγγλικά. Ο ρωμαιοκαθολικισμός είναι η πιο διαδεδομένη θρησκεία και το νησί είναι πιο γνωστό ως το νησί των Ιπποτών μιας και στο νησί ήταν η έδρα των Ιωαννιτών Ιπποτών. Το Τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών ή Ιπποτών της Μάλτας υπάρχει έως σήμερα και δραστηριοποιείται επίσημα υπό το όνομα Κυρίαρχο Στρατιωτικό Τάγμα του Ξενώνα του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, της Ρόδου και της Μάλτας (ιταλικά: Sovrano Militare Ordine Ospedaliero di San Giovanni di Gerusalemme di Rodi e di Malta, λατινικά: Supremus Ordo Militaris Melitensis, S.M.O.M.).

Ιππότης της Μάλτας με τον χαρακτηριστικό 

σταυρό του Τάγματος στο στήθος.

Η σημαία της Μάλτας σήμερα, έχει υιοθετήσει τα χρώματα του τάγματος των Ιπποτών της, με μια παραλλαγή της, σε χρήση ακόμα και σήμερα από τα πλοία της, να είναι η ίδια η σημαία του τάγματος.

Η επίσημη σημαία της Μάλτας στα χρώματα του οικόσημου των Ιωαννιτών Ιπποτών

Η σε χρήση σήμερα σημαία των πλοίων της Μάλτας, 

χρησιμοποιεί τον σταυρό των Ιωαννιτών Ιπποτών.

Η Μάλτα είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2004 και είναι η μικρότερη χώρα της Ένωσης τόσο σε πληθυσμό, με 425.384 κατοίκους σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις του 2013, όσο και σε έκταση, με 316 τ.χλμ.

Δορυφορική εικόνα της Μάλτας. Με γκρι φαίνεται η οικοδομική εξάπλωση πάνω στο νησί. 

(πηγή φωτογραφίας)

Οι Μεγαλιθικοί Ναοί της Μάλτας

Οι Μεγαλιθικοί Ναοί της Μάλτας (Μαλτέζικα: It-Tempji Megalitiċi ta' Malta) είναι το όνομα που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία ομάδα επτά μεγαλιθικών συνόλων που βρίσκονται σε 6 τοποθεσίες, στα νησιά της Μάλτας και του Γκότζο. Οι ναοί αυτοί θεωρήθηκαν πως κατέχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από την UNESCO, η οποία χαρακτήρισε την ομάδα ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, διατηρώντας το ίδιο όνομα. Αρχικά ο τίτλος του μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς δόθηκε μόνο στους δύο ναούς που αποτελούν το σύμπλεγμα Ġgantija στο νησί Γκότζο το 1980. Το 1992 όμως ο τίτλος διευρύνθηκε ώστε να περιλαμβάνει και τα υπόλοιπα 5 οικοδομικά συμπλέγματα που βρίσκονταν στο νησί της Μάλτας.

Οι Ναοί που αποτελούν το σύμπλεγμα των Μεγαλιθικών Ναών της Μάλτας είναι:

- Τζγκαντία (Ġgantija) (διπλός ναός)

- Χατζάρ 'Ιμ (Ħaġar Qim)

- Μνάϊντρα (Mnajdra)

- Τα' Χαγκράτ (Ta' Ħagrat)

- Τα' Σκορμπά (Ta' Skorba)

- Ταρξίεν (Tarxien)

Ακολουθούν εικόνες κατόψεων και των 6 αυτών Μεγαλιθικών οικοδομημάτων:

(πηγή φωτογραφιών: wikimedia.org)

Τζγκαντία (Ġgantija) (διπλός ναός)

Χατζάρ 'Ιμ (Ħaġar Qim)

Μνάϊντρα (Mnajdra)

Τα' Χαγκράτ (Ta' Ħagrat)

Τα' Σκορμπά (Ta' Skorba)

Ταρξίεν (Tarxien)

Ο Μεγαλιθικός ναός του ĦAĠAR QIM

Αεροφωτογραφία του οικοδομήματος στο ĦAĠAR QIM

Το μεγαλιθικό συγκρότημα του ĦAĠAR QIM βρίσκεται στο νότιο άκρο του νησιού της Μάλτας, σε μια κορυφογραμμή καλυμμένη με μαλακό ασβεστόλιθο. Όλα τα εκτεθειμένα πετρώματα στο νησί δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια των περιόδων Ολιγόκαινο και Μειόκαινο του γεωλογικού χρόνου. Ο ασβεστόλιθος Globigerina είναι το δεύτερο παλαιότερο πέτρωμα στη Μάλτα, καταλαμβάνοντας πάνω από 70% περίπου της έκτασης των νησιών. Οι οικοδόμοι χρησιμοποίησαν αυτό το πέτρωμα σε όλη την αρχιτεκτονική του ναού.

Η πρόσοψη του ναού χαρακτηρίζεται από μια είσοδο μεγαλιθικού τρίλιθου, με μια οριζόντια γιγαντιαία πλάκα και 2 κυκλώπιους ορθοστάτες. Διαθέτει ένα ευρύ προαύλιο με ένα τοίχωμα συγκράτησης και ένα πέρασμα περνά μέσα από το κέντρο του κτιρίου.

Η είσοδος στον Ναό και το "πέρασμα".

Χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του ναού αποκαλύπτουν μια ενασχόληση με την παροχή καταλύματος για τις θυσίες ζώων, ολοκαυτωμάτων και τελετουργικούς χρησμούς. Διάφορες εσοχές που υπάρχουν σε διάφορα σημεία του οικοδομήματος θεωρείται πως χρησιμοποιήθηκαν ως αποθέτες των υπολειμμάτων των θυσιών. Οι ανασκαφές έχουν επίσης αποκαλύψει πολλά ειδώλια, κυρίως της περιώνυμης Μεγάλης Μητέρας Θεάς και ιδιαίτερα διακοσμημένη κεραμική. 

Δεν έχουν βρεθεί ταφές ούτε ανθρώπινα οστά στο ναό ή την περιοχή γύρω από το ĦAĠAR QIM. Αντιθέτως έχουν βρεθεί οστά πολλών θυσιασμένων ζώων. Θεωρείται ότι το σύμπλεγμα ĦAĠAR QIM χτίστηκε σε τρία στάδια, αρχής γενομένης με τη βόρεια αψίδα του «Αρχαίου Ναού», ακολουθούμενο από το «Νέο Ναό» και τέλος, η ολοκλήρωση της όλης δομής.

Το μεγαλιθικό συγκρότημα ĦAĠAR QIM. αποτελείται από ένα κεντρικό ναό και τρεις επιπλέον μεγαλιθικές δομές δίπλα του. Ο κυρίως ναός χτίστηκε ανάμεσα στο 3600 και στο 3200 π.Χ. Ωστόσο, υπάρχουν ερείπια, κυρίως στα τα βόρεια που είναι πολύ παλαιότερα. 

Το βασικό σχήμα του οικοδομήματος, όπως φαίνεται και στιος κατόψεις που παραθέτουμε, περιλαμβάνει προαύλιο, πρόσοψη, επίμηκες οβάλ θαλάμους, ημι-κυκλικές εσοχές και ένα κεντρικό πέρασμα που συνδέει τους θαλάμους. Αυτή η διαμόρφωση κοινώς ονομάζεται "τριφυλλόσχημο». Σε μια φανταστική σχεδιαστική απεικόνιση η ερευνήτρια Suzanne-Marie Psaila μας δείχνει μια πιθανή οπτική του συγκροτήματος την εποχή της χρήσης του.

Το μνημείο από κοντά.

Σήμερα το μνημείο προστατεύεται από μια τέντα η οποία τοποθετήθηκε το 2009. Ακολουθούν φωτογραφίες από την τοποθέτηση της:

Ο Μεγαλιθικός ναός του L-IMNAJDRA

Λίγο Δυτικότερα στα 500 μέτρα απόσταση βρίσκεται ένα παρόμοιο μεγαλιθικό οικοδόμημα της ίδιας περιόδου και τεχνικής. Στην ντόπια γλώσσα καλείται L-Imnajdra ενώ στα αγγλικά σκέτο Mnajdra.

Χάρτης όπου φαίνεται η σχετική θέση των δυο μνημείων.

Οι δομικοί λίθοι του οικοδομήματος είναι από κοραλλιογενή ασβεστόλιθο, που είναι πολύ πιο ανθεκτικοί από το πέτρωμα Globigerina του Ħaġar Qim.

Χαρακτηριστικός δομικός λίθος στο L-Imnajdra

Η όλη προϊστορική δομή θεωρείται εν γένει, πιο απλή από αυτή του Ħaġar Qim και αποτελείται από τρεις ενωμένους, αλλά μη συνδεόμενους μεταξύ τους ναούς: τον ανώτερο, μέσο και κάτω.

Αεροφωτογραφία του συμπλέγματος όπου φαίνονται οι 3 διαφορετικοί χώροι. (πηγή)

Ο ανώτερος ναός (δεξιότερα στην φωτογραφία) χρονολογείται το 3600-3200 π.Χ. Πρόκειται για ένα κτίριο τριών αψιδωτών δωματίων, με το άνοιγμα της κεντρικής αψίδας να έχει μπλοκαριστεί από ένα χαμηλό τοίχο. Οι δομικοί λίθοι είναι διακοσμημένοι με pitmarks, όπως φαίνεται σε προηγούμενη φωτογραφία.

Ο μεσαίος ναός χτίστηκε (ή ενδεχομένως ξαναχτίστηκε) στην όψιμη φάση Tarxien (3.150 - 2.500 π.Χ.), με την κεντρική πόρτα να δημιουργείται από μια τρύπα σε ένα μεγάλο κομμάτι από ασβεστόλιθο σε όρθια θέση.

Ο χαμηλότερος ναός, που χτίστηκε στις αρχές της φάσης Tarxien είναι το πιο εντυπωσιακό και ίσως το καλύτερο παράδειγμα της αρχιτεκτονικής των μεγαλιθικών μνημείων της Μάλτας. Διαθέτει ένα ευρύ προαύλιο που περιέχει πέτρινα πεζούλια. Ο ναός είναι διακοσμημένος με γλυπτά σπιράλ και εσοχές και διαπερνάται από παραθυρικούς σχηματισμούς προς μερικά μικρότερα δωμάτια.

Ο αστρονομικός προσανατολισμός των μνημείων

Τα μεγαλιθικά αυτά μνημεία έχουν μελετηθεί και μέχρι σήμερα έχουν εξακριβωθεί αρκετές αστρονομικές ευθυγραμμίσεις των θυρών και των ανοιγμάτων του, σε σχέση με την ανατολή του Ήλιου και της Σελήνης, ειδικά κατά την διάρκεια των Ισημερίων. 

Λέγοντας αστρονομικές ευθυγραμμίσεις εννοούμε ότι οι πόρτες και τα ανοίγματα του οικοδομήματος είναι έτσι σχεδιασμένα και τοποθετημένα ώστε το αποτύπωμα του Ήλιου κυρίως κατά την διάρκεια της Ανατολής να πέφτει πάνω σε συγκεκριμένα σημεία, συνήθως προσημασμένους μεγαλιθικούς ορθόλιθους.

Το αποτύπωμα του Ήλιου μέσα από ένα άνοιγμα

Οι ευθυγραμμίσεις του L-IMNAJDRA

Το L-IMNAJDRA είναι διάσημο για την ευθυγραμμία του κατά την διάρκεια των ισημεριών (Άνοιξη και Φθινόπωρο). Σχετική ταμπέλα ενημερώνει και τον επισκέπτη αναλυτικά. Ακολουθούν μερικές επεξηγηματικές εικόνες.

Σχέδιο όπου φαίνονται οι ευθυγραμμίσεις της εισόδου του χαμηλότερου ναού με την ανατολή του Ήλιου κατά την διάρκεια του Χειμερινού Ηλιοστασίου (δεξιά) των δυο ισημεριών (κέντρο) και του θερινού ηλιοστασίου (αριστερά). [πηγή]

Σχέδιο όπου φαίνονται οι ευθυγραμμίσεις της εισόδου του χαμηλότερου ναού με την ανατολή του Ήλιου κατά την διάρκεια του Χειμερινού Ηλιοστασίου (Winter Solstice) των δυο ισημεριών (Equinox) και του θερινού ηλιοστασίου (Summer Solstice) [πηγή]

Μοντέλο του ναού με τοποθετημένες τις ευθυγραμμίσεις (κόκκινα βέλη) [πηγή]

Πραγματική φωτογραφία παρμένη μέσα από το μνημείο την ημέρα της ισημερίας 

και την ώρα της ανατολής του Ήλιου. (πηγή)

Οι ευθυγραμμίσεις του ĦAĠAR QIM

Η περίπτωση του ĦAĠAR QIM είναι πιο περίπλοκη σε σχέση με τις ευθυγραμμίσεις του L-IMNAJDRA, δεδομένου ότι φαίνεται πως ο ναός αυτός έχει χτιστεί έτσι ώστε να δηλώνει την ανατολή του ηλίου σε αρκετές περιπτώσεις, πέρα από τις ισημερίες και τα ηλιοστάσια, αλλά το πιο σημαντικό τις ανατολές και πορείες της Σελήνης.

 Σεληνιακή ευθυγραμμία του ĦAĠAR QIM

Με πράσινο χρώμα η Σεληνιακή ευθυγραμμία το 3000 π.Χ. η οποία ευθυγραμμίζεται με την είσοδο. Με κόκκινο χρώμα οι ηλιακές ευθυγραμμίσεις.

Σχέδια όπου φαίνονται οι ποικίλες ηλιακές ευθυγραμμίσεις σε σχέση με τα ανοίγματα του ναού.

Κλείνοντας το άρθρο αναφέρουμε μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψη σχετικά με τον μεγαλιθικό ναό του ĦAĠAR QIM. Στην εικόνα που ακολουθεί φαίνονται οι ομοιότητες της διάταξης του ναού του Hagar Qim, σε σύγκριση με το "αποτύπωμα" (διάγραμμα ακτινοβολίας) μιας ασύρματης κεραίας που εκπέμπει στα 800 MHz.

_________________________________________________________________________________

Κείμενο - Έρευνα - Φωτογραφίες πεδίου:

Θεοδοσόπουλος Δημήτρης, Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές:

Ιστοσελίδες

1. https://web.archive.org/web/20150824182022/

2. https://www.um.edu.mt/data/assets/pdf_file/0004/126391/2010, The_Engineering_of_the_Prehistoric_Megalithic_Temples_in_Malta.pdf

3. http://www.e-architect.co.uk/malta/hagar-qim-mnajdra

4. https://web.archive.org/web/20140402132544/http://www.bradshawfoundation.com/malta/index.php

5. http://cosmology.com/AncientAstronomy114.html
6. https://el.wikipedia.org
7. http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/vlaxopoulos/ergasies_2hxilietia/Karamitrou_Eleutheria.pdf
8. http://www.timesofmalta.com/articles/view/20110206/life-features/hagar-qim-s-layout-shows-yearly-movement-of-the-sun.348954
9. http://www.everythingselectric.com/forum/index.php?topic=192.0

Πηγές εικόνων

1. http://www.oasistoursmalta.com/wp-content/uploads/2011/10/hagarqim.jpg

2. http://www.megalithic.co.uk/a558/a312/gallery/malta/Mnajdra_model.jpg

3. http://images.books24x7.com/bookimages/id_17747/fig19_01.jpg

4. http://whc.unesco.org/en/list/132/multiple=1&unique_number=2121

5. http://maltatourguide.com/web/uploads/mapImage/32/map_image_32.jpg

6. http://www.beautifulmalta.com/files/images/hagar-qim.jpg

7. http://www.everythingselectric.com/wp-content/uploads/hagar-qim-1.jpg

8. http://www.art-and-archaeology.com/malta/hqplan.jpg

9. http://www.megalithic.co.uk/a558/a312/gallery/malta/plan_of_hager_qim.jpg

10. http://www.odysseyadventures.ca/articles/malta_temples/03f.hagar-mnajdra_satellite.jpg

11. https://i.ytimg.com/vi/j_VW4fxTOiY/maxresdefault.jpg
12. http://www.oasistoursmalta.com/wp-content/uploads/2011/10/hagarqim.jpg
13. http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120812/local/-agar-Qim-temple-as-it-was-5-000-years-ago.432456

Βιβλία
1. ΚΡΗΤΗ - ΑΙΓΥΠΤΟΣ (ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ), ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΤΡΙΩΝ ΧΙΛΙΕΤΙΩΝ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, 2000