Ο αρχαιολογικός χώρος πάνω στην Πλατεία Κοτζιά και κάτω από αυτήν.



Ο αρχαιολογικός χώρος πάνω στην Πλατεία Κοτζιά 
και κάτω από αυτήν.




Εισαγωγή

Η πλατεία Κοτζιά, που έχει την τύχη και την ατυχία να βρίσκεται απέναντι από το Δημαρχείο των Αθηνών, έχει αλλάξει πλείστα επίσημα και ανεπίσημα ονόματα από την εποχή του Όθωνα μέχρι σήμερα (Πλατεία Λαού, Πλατεία Νέου ΘεάτρουΠλατεία Ταχυδρομείου, Πλατεία Δημαρχείου, Πλατεία Κοτζιά, Πλατεία Εθνικής Αντίστασης). Σε αυτήν σήμερα εκτίθενται πίσω από έναν καγκελοφράχτη αρχαία ευρήματα, διαφόρων εποχών, που χρονολογούνται από τα γεωμετρικά χρόνια και φτάνουν μέχρι και τα Ρωμαϊκά. Αυτά όμως δεν είναι τα μόνα που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή. Στο παρόν άρθρο δείχνουμε τα αρχαία ευρήματα που εκτίθενται σήμερα εκεί και επίσης τοποθετούμε πάνω στον χάρτη μεγάλο μέρος αυτών που έχουν βρεθεί και σήμερα, που είτε έχουν καταστραφεί τελείως, είτε έχουν θαφτεί κάτω από τα σύγχρονα μπετά και κτίρια.



Σύντομη ιστορία της πλατείας

Η ευρύτερη περιοχή της πλατείας Κοτζιά, τα πρώτα χρόνια της ελεύθερης Ελλάδας (1827 - 1833), την εποχή του Καποδίστρια και μετέπειτα του Όθωνα, αποτελούσε κυριολεκτικά το απώτατο βόρειο όριο της πόλης. Τον Ιανουάριο του 1831 οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ καλεσμένοι του Ιωάννη Καποδίστρια, επισκέπτονται την Αθήνα και ξεκινούν την αποτύπωση, την μελέτη και τον σχεδιασμό της νέας πρωτεύουσας. Τότε σχεδιάζεται η οδός Αθηνάς, που δημιουργήθηκε με σκοπό να γίνει η κεντρική λεωφόρος της νέας πόλης. Στο ύψος της πλατείας Κοτζιά, σχεδιάστηκε να δημιουργηθεί ένας χώρος ο οποίος αποκαλέστηκε "ο κήπος του Λαού". Μια πλατεία δηλαδή δεντροφυτεμένη που θα φιλοξενούσε πολιτιστικές, εμπορικές και άλλες δραστηριότητες. 




Η πλατεία οριοθετήθηκε και αργότερα στην προοπτική να χτιστεί σε αυτήν το Νέο Δημοτικό Θέατρο ονομάστηκε Πλατεία Νέου Θεάτρου.




Επί δημαρχίας Π. Κυριακού το 1872 ανεγείρεται σε τμήμα της πλατείας το Δημαρχιακό Μέγαρο σε σχέδια Π. Κάλκου. Το 1873 ξεκίνησε η θεμελίωσή του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών το οποίο μεσουράνησε μέχρι την κατασκευή του νέου κτιρίου του Εθνικού Θεάτρου στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου το 1901. Κατά την διάρκεια της προσφυγικής κρίσης, την δεκαετία του 1920, χρησιμοποιήθηκε ως καταυλισμός των προσφύγων, οι οποίοι επιτάχυναν την παρακμή του κτιρίου. Το θέατρο σχεδόν δεν ξαναλειτούργησε και αφέθηκε στην μοίρα του μέχρι που τελικά κατεδαφίστηκε.

Φήμες της εποχής αναφέρουν ότι η κακή κατάσταση του Θεάτρου ενοχλούσε τον τότε διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Δροσόπουλο που είχε το γραφείο του ακριβώς απέναντι, στην οδό Αιόλου. Γι’ αυτό ήθελε να εξαφανιστεί από την περιοχή. Την πρόταση υποστήριξε θερμά και ο Αργύρης Δημητρακόπουλος, τότε πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου και καθηγητής Πολεοδομίας του ΕΜΠ. Η εισήγησή του στο δημοτικό συμβούλιο στις 16 Μαΐου του 1939, σήμανε την αρχή του τέλους για το Δημοτικό Θέατρο. Στις 28 Ιουνίου του 1940 ο Κοτζιάς, από την θέση πλέον του υπουργού Διοικήσεως Πρωτευούσης, έδωσε την εντολή να ξεκινήσουν οι εργασίες κατεδάφισης.(από ΜτΧ)





Η νέα πλατεία που δημιουργήθηκε με την εξαφάνιση του κτιρίου ονομάστηκε πλατεία Κοτζιά. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν φαίνεται αριστερά η πλατεία την ημέρα των αποκαλυπτηρίων της προτομής του Κοτζιά (1951), και δεξιά η νέα άποψη της την δεκαετία του 1960.



Με την μεταπολίτευση το Δημοτικό Συμβούλιο αποφασίζει με την 724/1977 πράξη την μετονομασία της Πλατείας Κ. Κοτζιά σε Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως. Αν και η ονομασία χρησιμοποιήθηκε και στις επιγραφές και στην δημόσια αναφορά του Δήμου, εντούτοις στην συνείδηση του Αθηναίου η πλατεία παρέμεινε μέχρι σήμερα ως Πλατεία Κοτζιά.

Στην πλατεία λειτούργησε και το κτίριο των Τηλεγραφείων - Τηλεφωνείων - Ταχυδρομείων (ΤΤΤ), όπου σήμερα στεγάζει λειτουργίες της Εθνικής Τράπεζας.



Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η απεργία των τριτατικών (ΤΤΤ) υπαλλήλων το 1942 ήταν και η πρώτη κατά του Ναζισμού. Μια πλάκα σήμερα υπάρχει που θυμίζει το γεγονός.



Στη θέση του κεντρικού κτιρίου της Εθνικής Τραπέζης, επί της οδού Αιόλου 86, υπήρχαν κατά τον 19ο αιώνα δύο χωριστά διώροφα κτίρια, οικοδομημένα κατά τη δεκαετία του 1840. Αριστερά βρισκόταν η οικία Δομνάνδου, η οποία αγοράστηκε το 1845 από τον Γεώργιο Σταύρου και στέγασε το πρώτο τραπεζικό κατάστημα της απελευθερωμένης Ελλάδας. Δεξιά βρισκόταν το ξενοδοχείο "Αγγλία" του επιχειρηματία Φραγκίσκου Φεράλδη, το οποίο αγοράστηκε με τη σειρά του μια δεκαετία αργότερα, με την επέκταση των εργασιών της τράπεζας. 



Τα δύο κτίρια διέθεταν τον ίδιο αριθμό ορόφων και το ίδιο ύψος, ώστε το 1899-1900 ενοποιήθηκαν με σχετική ευκολία, προκειμένου να αποτελέσουν, πλήρως ανακαινισμένα και με νέα εξωτερική διαμόρφωση σε νεοκλασικό ύφος, το ενιαίο μέγαρο που γνωρίζουμε σήμερα.




Τα αρχαία ευρήματα στην πλατεία
(Το κείμενο είναι της Όλγας Ζαχαριάδου, αρχαιολόγου)
Ο αρχαιολογικός χώρος της Πλατείας Κοτζιά βρίσκεται έναντι του Δημαρχείου της πόλης των Αθηνών. Τα ευρήματα στην περιοχή ήταν πυκνά και σημαντικά, καθώς ο χώρος αυτός βρίσκεται αμέσως έξω από την οχύρωση της κλασικής Αθήνας, τμήμα της οποίας έχει αποκαλυφτεί και διατηρηθεί στο κτήριο της Εθνικής Τράπεζας και στον πεζόδρομο της οδού Αιόλου. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τρεις αρχαίους δρόμους, πυκνό νεκροταφείο που καλύπτει ευρύ χρονολογικό φάσμα από τους πρωτογεωμετρικούς (9ος αιώνας π.Χ.) έως και τους υστερορωμαϊκούς χρόνους (3ος αιώνας μ.Χ.), μεγάλο συγκρότημα εργαστηρίων κεραμικής των ύστερων Ρωμαϊκών χρόνων (τέλη 3ου - 4ος αιώνας μ.Χ.) και πολλά οικιστικά κατάλοιπα.

Στον χάρτη που ακολουθούν φαίνονται με κόκκινο χρώμα οι αρχαιότητες οι οποίες έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή.



Το κεντρικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου διασχίζει τμήμα μιας βασικής οδικής αρτηρίας που ξεκινούσε από τις πύλες του αρχαίου τείχους (Εθνική Τράπεζα) και οδηγούσε προς τους βόρειους δήμους της Αττικής. Πρόκειται για τη γνωστή Αχαρνική οδό

Με κόκκινο στον επόμενο χάρτη φαίνεται η κάτοψη της Αχαρνικής πύλης η οποία βρίσκεται κάτω από το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στην γωνία της οδού Σοφοκλέους και Αιόλου.


Στις φωτογραφίες που ακολουθούν φαίνεται η σήμανση του αρχαιολογικού χώρου πάνω στην πλατεία Κοτζιά.






Ο δρόμος αυτός, όπως προκύπτει από τη στρωματογραφική έρευνα των οδοστρωμάτων, χαράχτηκε μετά το 480 π.Χ. με έντονη χρήση κατά τον 5ο αιώνα. π.Χ. Στον αιώνα αυτόν, στον αρχικό σχεδιασμό του δρόμου, ανήκει μια διακλάδωσή του προς την Ανατολή (στην πορεία της σημερινής οδού Γ. Σταύρου).





Στις δύο πλευρές της παραπάνω οδού εκτεινόταν το νεκροταφείο όπου βρέθηκε πλήθος κτερισμάτων που συνόδευε τις ταφές ή τις πυρές του σε όλες τις περιόδους χρήσης του. Πρόκειται για πήλινα αγγεία όλων των τύπων που σε ορισμένες περιπτώσεις ταυτίστηκαν με γνωστά εργαστήρια της αρχαιότητας, ειδώλια ανθρωπίνων μορφών και ζώων, γυάλινα και πήλινα μυροδοχεία, χάλκινα κάτοπτρα, χρυσά κοσμήματα, νομίσματα και άλλα αντικείμενα. Ερευνήθηκαν συνολικά 672 τάφοι όλων των περιόδων που ανήκαν σε όλους τους γνωστούς τύπους, απλά ορύγματα στο φυσικό βράχο, κτιστοί λίθινοι ή πήλινοι, λίθινες σαρκοφάγοι, πήλινες λάρνακες, ταφές βρεφών σε μεγάλα αγγεία. Συχνά απαντώνται καύσεις μέσα σε ορύγματα που σε κάποιες εποχές συνυπήρχαν με τους ενταφιασμούς. Σε όλη την έκταση της ανασκαφής βρέθηκαν πολυάριθμα επιτύμβια μέλη (κιονίσκοι, στήλες, μαρμάρινα αγγεία), τα οποία στήνονταν πάνω από τους τάφους. Αρκετά από αυτά έφεραν επιγραφές που μαρτυρούν τα ονόματα και την καταγωγή των ενταφιασθέντων.






Ο δρόμος συνεχίζει να χρησιμοποιείται ανελλιπώς μέχρι το δεύτερο μισό του 3ου αιώνα. μ.Χ., όπου μετά την καταστροφική εισβολή των Ερούλων στην Αθήνα, ο χώρος παύει να χρησιμοποιείται συστηματικά ως νεκροταφείο και το μεγαλύτερο τμήμα του καταλαμβάνεται από συγκρότημα εργαστηρίων κεραμικής. Τα εργαστήρια αυτά φαίνεται πως λειτουργούν και κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., εποχή ακμής για την Αθήνα. Aπό τα κεραμικά εργαστήρια της ρωμαιοκρατίας αποκαλύφτηκαν και ερευνήθηκαν πάνω από 30 κλίβανοι (καμίνια), κατά κανόνα ορθογώνιου σχήματος, κτισμένοι από επάλληλες σειρές οπτοπλίνθων που σε ορισμένες περιπτώσεις διατηρούν τον θάλαμο καύσης και ψηλότερα τον θάλαμο όπτησης. Σε δύο μάλιστα από αυτούς διατηρούνται οι πήλινες εσχάρες, πάνω στις οποίες τοποθετούνταν τα κεραμικά αντικείμενα για να ψηθούν. Πολλές επίσης ήταν και οι πλακοστρωμένες δεξαμενές, όπου γινόταν η ανάμιξη του κοσκινισμένου πηλού με το νερό και ο διαχωρισμός του από τις ξένες ύλες. Από το υλικό που βρέθηκε μέσα και γύρω από τους κλιβάνους, συμπεραίνουμε πως η παραγωγή των εργαστηρίων περιελάμβανε αγγεία, οικιακά σκεύη, λυχνάρια, κεραμίδες και ακροκέραμα.



Την ίδια εποχή παρουσιάζεται έντονη δραστηριότητα ανακατασκευής και διαμόρφωσης της Αχαρνικής οδού. Τότε οικοδομήθηκαν τα αναλήμματα (κράσπεδα) επιμελημένης κατασκευής από ορθογώνιους ογκόλιθους και τέσσερα ταφικά βάθρα για την τοποθέτηση ταφικών μνημείων εκατέρωθεν των αναλημμάτων.

Με αφορμή την κατασκευή υπόγειου σταθμού αυτοκινήτων πραγματοποιήθηκε από το 1985 έως το 1988 μεγάλη ανασκαφική έρευνα στην πλατεία Δημαρχείου σε έκταση 7000 τ.μ., ενώ συμπληρωματική έρευνα διεξήχθη στους χώρους εισόδων - εξόδων του Σταθμού τα έτη 1998-1999

Μετά την ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας αποφασίστηκε η διατήρηση του πιο αντιπροσωπευτικού τμήματος της ανασκαφής και έτσι δημιουργήθηκε ένας αρχαιολογικός χώρος που περιφράχτηκε, συντηρήθηκε, αναδείχτηκε και αποδόθηκε στο κοινό. 






Στο τμήμα του χώρου της ανασκαφής της Πλατείας Κοτζιά που διατηρήθηκε, περιλαμβάνονται η Αχαρνική οδός με τα αναλήμματά της και τα ταφικά βάθρα που την πλαισίωναν, τάφοι όλων των περιόδων και τύπων εκατέρωθεν της οδού και εργαστηριακές εγκαταστάσεις της Ρωμαιοκρατίας με κεραμικούς κλιβάνους, πλακοστρωμένες δεξαμενές πηλού και υδραυλικά συστήματα. Τα έτη 2003 και 2004 έγιναν έργα συντηρήσεως, διαμορφώσεως αποκαταστάσεως των παρειών και αναδείξεως του χώρου ως σύνολο, που οδήγησαν στην σημερινή μορφή της πλατείας.




________________________________________________________________________

Έρευνα - φωτογραφίες:
Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Χάρτες:
Κόκκινος Θησέας, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Θεοδοσόπουλος Δημήτριος, Αγρονόμος - Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π.

Πηγές κειμένων:

1. https://ha.nbg.gr/el/pdf_library/DIADROMH.pdf (ΕΘΝΙΚH ΤΡAΠΕΖΑ, Μια διαδρομή από το 1841 έως το μέλλον)
2. https://www.facebook.com/notes/η-αθηνα-μεσα-στο-χρονο/από-τον-κήπο-του-λαού-στην-πλατεία-εθνικής-αντιστάσεως/367348723317869/
3. http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=75
4. http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=12843
5. http://www.monumenta.org/article.php?IssueID=2&ArticleID=619&CategoryID=6&lang=gr
6. http://paliaathina.com/gr/pages/226/plateia-ethnikis-antistasis-kotzia.html


Σχόλια